Lütfen Beni Ödülle Cezalandırma!

“Ödüller insanı motive eder mi? Evet ama yalnızca ödülü almaya motive eder.”

Her ne kadar mantığa aykırı gibi görünse de, bir çocuğu iyi davranışından dolayı düzenli olarak ödüllendirmek, ister maddi bir hediye ister sözlü övgü olsun, geri tepme eğilimindedir. Övgü ve ödüller, çocuğa ebeveynlerinin sevgisinin koşullu olduğunu hissettirebilir; başarıya takıntılı hale gelebilir ve daha çok çalışmak zorunda oldukları ve başarısızlık riskiyle karşı karşıya kaldıkları her türlü faaliyetten kaçınabilirler. Nihayetinde gerçek sevgide koşul yoktur. Ödüller, çocukların harici bir ödül için belirli şekillerde davranmasına neden olur. Cezalar ise çocukların sizden korkmasına, sizinle kavga etmesine veya davranışlarını daha olumlu bir şeye dönüştürmek yerine cezadan kaçınmaya çalışmasına neden olur. Günümüz dünyasında ödüller genellikle çocukları görevleri tamamlamaya veya belirli şekillerde davranmaya motive etme aracı olarak kullanılmaktadır. Ancak araştırmalar, ödüllerin aslında içsel motivasyon ve zihinsel sağlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabileceğini öne sürüyor.

Haydi gelin bu olumsuz etkileri birlikte inceleyelim;

1. İçsel Motivasyonu Zayıflatma

Ödüller, çocukların içsel motivasyonunu azaltabilir. Bir çocuk, yaptığı bir işi sırf ödül almak için yapmaya başlarsa, o işin kendisinden alabileceği tatmini kaybedebilir. Örneğin, bir çocuk sadece yüksek notlar aldığı için övülüyorsa, öğrenmenin kendisi yerine notlara odaklanabilir.

2. Bağımlılık Geliştirme

Sürekli ödüllendirilen çocuklar, zamanla bu ödüllere bağımlı hale gelebilirler. Herhangi bir davranış veya başarı sonrası ödül beklemeye başlarlar ve ödül olmadığında motivasyonlarını kaybedebilirler. Bu durum, çocukların kendi kendilerini motive etme yeteneklerini olumsuz etkileyebilir.

3. Kısa Vadeli Odaklanma

Ödüller genellikle kısa vadeli hedeflere yöneliktir. Çocuklar, ödülleri elde etmek için kısa vadeli düşünmeye başlayabilir ve uzun vadeli hedefler veya sorumluluklar konusunda sabırsız olabilirler. Bu, gelecekte daha büyük hedefler belirleme ve onlara ulaşma konusunda zorluk yaşamalarına neden olabilir.

4. Ödüllerin Etkisinin Azalması

Sürekli ödüllendirme, ödüllerin etkisini azaltabilir. Bir çocuk sürekli olarak ödüllendirildiğinde, bu ödüller zamanla normalleşir ve çocuk aynı heyecanı veya memnuniyeti hissetmez. Bu durum, daha büyük ve daha sık ödüller gerektirebilir, bu da sürdürülebilir değildir.

5. Rekabet ve Kıskançlık

Ödüller, çocuklar arasında rekabeti ve kıskançlığı artırabilir. Bir grup içinde bazı çocukların ödül alması, diğer çocukların kıskançlık hissetmesine ve grup dinamiklerinin bozulmasına neden olabilir. Bu da sosyal ilişkilerde sorunlara yol açabilir.

6. Yanlış Davranışların Teşvik Edilmesi

Bazı durumlarda, ödüller yanlış davranışların teşvik edilmesine yol açabilir. Çocuklar, sadece ödül almak için istenen davranışları sergileyebilir, ancak içsel olarak bu davranışları benimsemeyebilir. Bu, uzun vadede çocukların davranışlarında kalıcı bir değişiklik sağlamaz.

7. Kaygı ve Utancın artması

Ödül alamama korkusu, öğrencilerde kaygı ve utanç duygularını artırabilir. Öğrenciler, ödül kazanamadıklarında ya da kazandıkları ödülün çabalarıyla orantılı olmadığını düşündüklerinde, bu duygularla başa çıkmakta zorlanabilirler. Bu durum, stresin ve olumsuz duyguların yükselmesine neden olabilir ve korku uyandıran durumlardan veya deneyimlerden kaçınarak katılımlarının azalmasına yol açabilir.

Peki ödül yerine ne yapmalı?

Alternatif Yaklaşımlar

Ödüllendirme yerine, çocukların davranışlarını ve başarılarını içsel motivasyonlarını güçlendirecek şekilde desteklemek önemlidir. İşte bazı alternatif yaklaşımlar:

1. Olumlu Geri Bildirim

Çocukların çabalarını ve süreçteki ilerlemelerini takdir etmek, onların içsel motivasyonlarını artırabilir. Spesifik ve anlamlı geri bildirimler vermek, çocukların başarılarını daha iyi anlamalarına ve takdir etmelerine yardımcı olur.

Örnek Aktivite: Günlük veya haftalık başarı günlüğü tutma

• Çocuklar, gün içinde veya hafta boyunca başardıkları küçük büyük her şeyi yazabilirler. Öğretmenler veya ebeveynler de bu günlüğü inceleyip, çocukların çabalarını ve başarılarını öven kısa notlar ekleyebilirler.

2. Öz-Yönetim

Çocuklara kendi hedeflerini belirleme ve bu hedeflere ulaşma sorumluluğu vermek, onların bağımsızlıklarını ve özgüvenlerini güçlendirebilir. Kendi başarılarını takip etmeleri ve değerlendirmeleri, içsel motivasyonlarını artırır.

Örnek Aktivite: Kendi projelerini planlama ve yönetme

• Çocuklar, ilgi duydukları bir konu hakkında bir proje seçebilir ve bu projeyi planlamak, kaynakları araştırmak, ilerlemeyi takip etmek ve sonuca ulaşmak için adımlar atabilirler. Bu süreçte onlara rehberlik edilebilir, ancak proje tamamen onların kontrolünde olur.

3. İlgi ve Destek

Çocukların ilgi alanlarına ve yeteneklerine uygun faaliyetler sunmak, onların doğal merak ve öğrenme isteklerini artırabilir. İlgi duydukları alanlarda kendilerini ifade etmelerine ve gelişmelerine imkan tanımak, içsel motivasyonlarını destekler.

Örnek Aktivite: İlgi alanlarına yönelik kulüp veya atölye çalışmaları

• Çocukların ilgilerini keşfetmelerine ve bu alanlarda gelişmelerine olanak tanıyan kulüpler veya atölyeler düzenlenebilir. Örneğin, doğa bilimlerine ilgi duyan çocuklar için doğa yürüyüşleri ve gözlem gezileri, sanata ilgi duyan çocuklar için resim veya heykel atölyeleri yapılabilir. Bu atölyeleri evde kendiniz de planlayabilirsiniz.

4. Problem Çözme Becerileri

Çocuklara problem çözme ve eleştirel düşünme becerileri kazandırmak, onların kendi başarılarını ve gelişimlerini yönetmelerine yardımcı olur. Bu beceriler, içsel motivasyonlarını ve öğrenme isteklerini artırır.

Örnek Aktivite: Matematik veya mantık oyunları ve bulmacalar

• Çocuklar, matematik problemleri, mantık oyunları veya bulmacalarla uğraşarak problem çözme becerilerini geliştirebilirler. Bu tür aktiviteler, onların eleştirel düşünme yetilerini ve içsel motivasyonlarını artırabilir.

5. Destekleyici Ortam Yaratma

Çocukların duygusal ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayan, güvenli ve destekleyici bir ortam yaratmak, onların kendilerini değerli hissetmelerini sağlar. Bu tür bir ortam, içsel motivasyonlarını ve genel refahlarını artırır.

Örnek Aktivite: Duygusal ve sosyal öğrenme seansları

• Çocuklar, duygularını ifade etmeyi ve başkalarıyla empati kurmayı öğrenebilecekleri grup çalışmaları yapabilirler. Bu seanslar, hikâye anlatımı, rol yapma oyunları veya duygularını resimle ifade etme gibi aktiviteleri içerebilir. Evde ailecek haftanın bir gününü bu grup çalışmasına ayırabilirsiniz.

6. Öğrenme Sürecine Odaklanma

Başarıyı sadece sonuçlarla değil, öğrenme sürecinin kendisiyle de ilişkilendirmek, çocukların çaba göstermeyi ve öğrenmeyi sevmelerini sağlar. Bu yaklaşım, uzun vadede kalıcı ve derin bir öğrenme sağlar.

Örnek Aktivite: Deneyim odaklı öğrenme etkinlikleri

• Çocuklar, bir konuyu derinlemesine anlamalarını sağlayacak deneyim odaklı öğrenme aktivitelerine katılabilirler. Örneğin, tarih dersinde bir tarihi olayı canlandırmak, bilim dersinde laboratuvar deneyleri yapmak veya doğa dersinde bir ekosistemi gözlemlemek gibi aktiviteler onların öğrenme sürecine odaklanmalarını sağlar. Evde ise bu çalışmalar o hafta derste öğrenilen yeni konularla ilgili olabilir. Sonuçta hepimiz yemek yaparken biraz kimya, markette biraz matematik ve sosyal ilişkilerimizde iletişim becerilerimizi kullanıyoruz. Tüm bunları eğlenceli hale getirmek bizim elimizde.